RÖPORTAJ: MÜZEYYEN TOPÇU TAN
Bu sayfada, yurt dışında yaşayan, başarmış kadınlarımızla her ay yaptığımız söyleşileri paylaşıyorduk, siz değerli okurlarımızla...
Elde olmayan sebeplerden bir süre ara verdik ama kaldığımız yerden aynı heyecanla devam ediyoruz.
***
Kadınlarımız, bizim kadınlarımız…
Yadellerde, bir başına ayakta kalmayı başarmış kadınlarımız…
Kimi, ailesinin yıllar önce daha iyi ekonomik şartlar için gittiği ülkede okuyup, iş sahibi olmuş, o nedenle kalmış gurbet ellerde, kimi eş durumundan…
Kimi üniversite ya da yüksek lisan için gitmiş, kimi daha iyi yaşam koşullarına sahip olmak için. Belki bazıları, sırf macera olsun diye.
Geri dönmemiş, bir yaşam kurmuşlar kendilerine ama anayurtları ile de bağlantıyı kesmemişler. Kadınlarımızın anayurdundan binlerce kilometre uzakta, kendi ayaklarının üzerinde nasıl durduklarını, neler yaşadıklarını öğreniyoruz.
***
Bu ay ki konuğumuz; Londra'da yaşayan SEHER TOSUN ESEN
Benim 15 yaşımdan beri (Erenköy Kız Lisesi Yatılı Bölümü’nden) tanıdığım, sevdiğim, takdir ettiğim arkadaşlarımdan biri…
Bu söyleşide, 30 küsur yıldır tanıdığım gurur duyduğum arkadaşımın, hayat hikayesini okurken, zaman zaman hüzünlenecek, zaman zaman gururlanacak ve başarmanın özellikle de gurbet ellerde başarmanın ne kadar önemli olduğunu hissedeceksiniz.
Sevgili arkadaşım, Seher Tosun Esen kimdir? Bize kendinden bahseder misin?
Soğuk bir Kasım sabahında güneşin ilk ışıklarıyla, yoksul anamın yoksulluğunu bir kat daha arttıracak bir "boğaz" olarak, sırtını dağlara dayamış, Karadeniz'i seyre çıkmış bir köyde doğmuşum. Adımı amcam söylemiş doğum zamanına denk gelsin diye. Bir tane elbisemin olduğunu ve soğuktan sürekli burnumun aktığını hatırlıyorum. Şeker bizim için çok değerliydi, karnımız ağrıdığında annem şerbet yapar içirirdi, ilaç diye alabilirdi. Babam Alamancı idi, 6 yaşıma geldiğimde, ağabeyimin öldürüldüğünde babamı net olarak hatırlıyorum. Anneciğim hiç gelemeyen ama her an kapıdan girecekmiş gibi bir baba ile korkutur terbiye ederdi yedi çocuğunu. Sofrada sırayla yemek yediğimizi (yeterli sayıda kaşığımız olmadığı için) hatırlıyorum.
En mutlu olduğum zamanlar yaz aylarıydı; köydeki Alamancıların çoğu izine gelirdi; bir amca vardı ki bana özel bir kutu bisküvi getirirdi. Çocukluğum; soğuktu, karanlıktı, yoksulluktu, kimsesizlikti, annemin bizi doyurmak için amansız çalışmasıydı.
İlkokula biraz erken başladım. İri bir çocuktum, şanslıydım öğretmen amcamın kızlarının (benden en az 10 yaş büyüktüler) önlüklerini giyerdim. Etekleri önce iyice bir katlanırdı, her yıl bir kat uzatılırdı. Siyah önlüğümün etekleri yol yoldu.
İki bayan öğretmen vardı, diğerleri erkekti. Sınıfta her ders sıra dayağından geçerdik, bazı erkek öğrencilerin kulakları bile koparılmıştı. Öğretmenlerimiz vahşiydiler tek kelimeyle. Oyun oynamasını bile bilmezdik ve de oynayamazdık korkudan.
İlkokul bitince ortaokula yazıldım. Buraya gitmek bir buçuk saat, dönüşü iki saatti yürüyerek ama mutluyduk. Diğer köylerin çocukları da oradaydı, her dersin bir öğretmeni vardı. Çalışkandım, sabah erkenden kalkar annemle inekleri yedirmek ve sağmak için ahıra gider o işler bitince önlüğümü giyer koşarak o yolu kat ederdim. Çünkü annem eğer ona yardım etmezsek okula gidemeyeceğimizi söylerdi. Korkardım okula gönderilmeyeceğim diye. Derslerim çok iyiydi, karne zamanı hep takdir alırdım. Köy sınırlarına zafer kazanmış kumandan edasıyla karnem ve takdir belgem elimde girer köyün imamı dahil herkesten aferin alırdım. Hayatımda hala da etkisini taşıdığım bir öğretmenim oldu; Mustafa öğretmen. Köy Enstitüsü mezunu, çok çalışkan, cumhuriyet gazetesi okuyan," kendisi" olan bir kişiydi. İngilizceyi ilk ondan duydum ve çok sevdim. Ortaokulda babam bana kırmızı büyük bir sırt çantası ve kırmızı bir kar başlığı getirmişti, alamet-i farikamız idi bunlar. Hiçbir şey tamamen eskimeden yenisi alınmazdı. Benden sonra kardeşim ve ondan sonra da yeğenim kullanırdı bunları. Ortaokul son sınıfta birçok parasız yatılı okul sınavına girmiştik. Eylül ayından önce herkese bir sınav sonuç belgesi gelmişti bana gelmedi. Sonra Ankara Fen Lisesini yedeklerde kazandım diye bir kağıt geldi. Annem bir inek satalım ve bu kızı Ankara’ya götürelim okusun dedi, babam olmaz dedi. Ankara da kimseyi tanımıyormuşuz. Okullar açılmış ve yatılı kazananlar köyden ayrılmıştı. Ortaokulun en başarılı öğrencisi olarak ben köyde kalmıştım. Annem çaresiz, babam duyarsız, ağabeyimler ilgisiz ve bilgisizdi. Zaman geçiyor ve ben liseye gidemediğim için çok üzülüyordum. Bu arada halamın torunuyla evlendirilmem için anneme baskı yapılıyordu. Annem “o daha 14 yaşında çocuk olmaz öyle şey” deyip konuyu kapatmıştı.
12 Eylül askeri darbesini yayladan gelirken kısa süre konakladığımız evden köye geldiğim sırada komşunun radyosundan duydum. Herkes birbirine silahları ve solcu kitapları gizlemelerini söylüyordu. Köydeki eve geldim, jandarma gelecek dediler, silahları gömdüler, kitapları yaktılar. Yaşanan darbenin ilk tarifi buydu benim nezdimde. Bir ya da iki saat sonra jandarma geldi herkesin evini daha çok da genç erkek çocuklu ailelerin evlerini, ahırlarını, damlarını aradılar. Herkes sürekli haber dinliyordu; "vatan hainleri tutuklanıyor, idam ediliyor, ülkeyi satacaklardan ülke temizleniyordu(!)" Karanlığın ayak seslerini güzelim Eylül sabahı duymuştum... Üniversiteye giden ağabeyim sağcı, amcamın büyük oğlu solcuydu. Oysa ne olduklarını hala bile anlayamadım...
Ekim geçti, Kasım ayının son haftası Milli Eğitim Bakanlığından bir kağıt geldi. Başarılı bir çocuk olarak Erenköy Kız Lisesinin yatılı bölümüne Kasım ayının sonuna kadar kaydımı yaptırabileceğimizi ve hemen okula başlamam gerektiğini söylüyordu. Annem hemen harekete geçti, nereden para aldı bilmiyorum. Üniversiteye giden ağabeyimle İstanbul'da Bağcılar'da yaşayan ablamın yanına geldim. Okula gelip eniştemle kaydımı yaptırdık, formamı aldık ve ben 2 Aralık 1980 günü ilk ders İngilizce ile EKL’ ye başladım. Öğretmenimiz Kadriye Budak, yazılı yapacağını söyledi. Ben parmak kaldırdım ve okula bugün başladığımı, bu sınava daha sonra girmek istediğimi, hiçbir şey bilmediğimi söyledim. Beni azarlayarak bunun mümkün olmadığını söyledi. Anlamıştım ki öğretmenler köyde de şehirde de öğrenciye karşı aynıydılar. Ben bir ders boyunca ağladım ve boş kağıt verdim. Elma yanaklı köylü kızı olarak çok utanmıştım.
Buraya kadar soluksuz dinledim seni. Çocukluğun gerçekten zor geçmiş. Küçük bir ortamdan büyükşehire gittiğinde, neler hissettin? Erenköy Kız Lisesi ve yatılı bölümü nasıldı?
EKL benim için ne idi? Bolca yemekti, sıcak ve sadece benim olan bir yataktı, bol bol arkadaşlıktı, güvendi, mutluluktu, umuttu, ışıktı, aydınlıktı, insanlıktı, gelecekti ve her şeydi...
Hayatımda annemden sonra beni en çok etkileyen yoğuran ve hazırlayandı.
Okulumuz dışındaki İstanbul demek; ilk kez trene binmek, ilk kez vapura binmek, ilk kez kendi farkına varmak; her şeye herkese daha çok dikkat etmek, sokaktaki insanlardan korkmak, kaçırılmak, kötü yola düşmek (filmlerden öğretilenler bunlar) korkusu, gülümsememek (hafif biri sanıp kötü davranmasınlar diye önlem), dışarıda bir şey yiyememek (paramız yoktu, bir de uyutup kaçırmasılar diye tedbir olarak).
Soğuktu, çok soğuktu kemiklerime işleyen bir soğuk (paltom yoktu uzun bir süre, hala hatırladığımda üşüyorum.)
Küçücük köyümüzden sonra İstanbul dünya gezegenine eşti benim gözümde. Şimdi düşündüğümde; bunca korkuyla yaşanılan bir toplumda sağlıklı ve mutlu bireylerin olmasını beklemenin çok büyük bir saçmalık olduğunu görüyorum. Bilinçaltımız nasıl çok kirletilmiş.
Çok şanslıydım ki bunların çaresi olacak Erenköy Kız Lisesinde okuyordum. Spor takımındaydım, çok mutluydum. Son sınıfta üniversiteyi kazanamamıştım. Köye gittim. 2. sene Ankara Dil Tarihi kazandım yine babam engel oldu. Hala Ankara'da kimseyi tanımıyorduk! Bir işe girmek için tekrar İstanbul'a geldim. Çok iş aradım bulamayınca Bursa'ya ağabeyimin yanına gidip şansımı denemek istedim. Otobüste giderken gazetede İstanbul Defterdarlığının personel alacağı ilanını gördüm, geri dönüp sınava girdim, kazandım ve Bakırköy Vergi Dairesinde ise başladım. Tekrar üniversite sınavına girerek Açıköğretime kaydoldum. İktisat okudum, hevesle 6 ay da İngilizce kursuna gittim. İngilizce öğrenmeyi çok istiyordum, gemilerde, Sultanahmet’te yabancılarla konuşmaya çalışıyordum. 11 yıl vergi dairesinde çalıştıktan sonra "ilim ve irfan yuvası" diye üniversiteye geçmeye karar verdim. Galatasaray üniversitesi yeni kurulmuştu, oraya geçtim. Üniversite ortamını tanıyınca bütün hayallerim yıkıldı, birbirinin ayağını kaydırmak, kadro kapmak, ek ders ücreti yarışını kazanmak vs... Her yıl ülkemizde mezun olan binlerce öğrenciye rağmen, cehalete dörtnala koşan bir toplumu kolay mı yarattılar! En suçluları isimlerinin önünde unvan taşıyanlardır. İstisnalar hariç tabii, ben de istisnayım. Zamanın rektörü ile yandaş ödemeleri yüzünden aramızda geçen büyük bir kavga sonucu kendimi İstanbul Üniversitesinde buldum.
AKP iktidarı ile tamamen iş anlayışı değişmişti ve ben emeklilik için zorunlu olan çalışma süremi doldurduğum gün isimden ayrıldım. Bir yıl işsiz ve yaş haddi nedeniyle maaş alamadığım için kuruşsuz kaldım. Sonra birkaç yerde çalıştım. Bedri Rahmi Eyüboğlu'nun dediği gibi ülkemizde " bütün renkler aynı hızla kirleniyordu, birinciliği beyaza verdiler..." 12 Eylül yobazlığı, karanlığı, rüşvet ve yok etme hırsı beni nefessiz ve çaresiz bırakmıştı. Çünkü kendi ahlak anlayışıma uygun bir iş bulmam çok zordu. Akıl verenler çoktu, ekmek veren yoktu. Parasız ve işsiz günlerimin sponsoru olan üst kat komşum sofraya hep fazla bir tabak ve sobaya fazla bir odun koydu. Minnetle anıyorum. Tam da bu sıralarda annemin olanca şiddetiyle evlenmemi istemesi ve sürekli baskı yapması beni evlilik kararına vardırdı. İlk gelecek teklifi kabul etmeye karar vermiştim ki Londra'da yaşayan bir tanıdığım aradı ve biriyle tanışmamı istedi. Tanıştım, 6 ay kadar konuştuk telefonda, geldi ve evlenmeye karar verdik. Evlendim hiç hayalimde olmayan, hiç ilgimi çekmeyen bir ülke olan İngiltere’ye geldim.
Sen anlattıkça, hayrete düşüyorum. Annen istedi diye ilk teklifi kabul etmeye karar vermen, hiç düşünmediğin yabancı bir ülkede yaşamaya karar vermen, çok cesurca kararlar. İngiltere’ye gittiğinde ne oldu?
"Yasamayan bilemez derler" ya bunu anlayabilmen çok zor gerçekten. Sadece annem olsa iyi… Bizim toplumumuzda şöyle bir hastalık var: Evlisi bekarı, kadını erkeği, akraban ya da arkadaşın yani herkes belli bir yaşın üzerinde ki bekar ya da dul bir kadının, kendi başına yaşamasından ciddi bir rahatsızlık duyuyor ve kendi istedikleri konuma çekmek istiyorlar. Maalesef ülkemizde köyde ya da kentte hiç fark etmez bu yaşam tarzındaki kadınlara rahat veriyor muyuz, nefes aldırıyor muyuz? Ülkemizde her gün 3 kadının öldürülmesi nedendir? Öldürülen kadınların profiline baktığımız zaman ya kendi yaşamını kurmak isteyenler ya da çaresiz bırakılanlar olduğunu görüyoruz.
Kadının hala "birey" olarak kabul edilmemesi, kişisel hak ve özgürlükler yerine güçlünün ve erkeğin egemen olmasından değil midir?
İngiltere'de 800 yıllık Magna Carta (demokrasi ve insan haklarının ilk yazılı yasasıdır) yaşamasına rağmen, ayda ortalama 7 kadın öldürülüyor. Kadına fiziksel ya da duygusal olarak yapılan şiddeti birinci sorunumuz olarak kabul etmeliyiz. Ben de o sıralarda yaşadığım duygusal şiddet nedeniyle hakikaten gözü kara bir karar vermiştim. İngiltere'de insan olarak değerli olduğumu anladım. Ekonomik zorluklar bizim bilgisizliğimizle birleşince etkisini daha sert hissediyordum.
İlk sekiz ay iş aradım bulamadım. Dil bilmiyordum. Kursa gitmek için paramız yoktu ve benim çok acil bir işe ihtiyacım vardı. Gazetede hep hayalimde olan küçük bir işyeri ilanı gördüm. Sabah kahvaltısı ve öğlen yemek servisi veren bir yerdi. Hemen aldım, işe başladım bu arada eşim hem destek hem de köstek oldu tam anlamıyla. Açıkçası ben yaptığım işe ait ekmek kesmeyi dahi bilmiyordum. Gelenlere istediklerine göre " bana tarif ederlerse yapabileceğimi, hatta yaparak gösterebileceklerini" söylüyordum. O kadar kötüydü ki İngilizcem anlamadığım kelimeleri bana yazarak öğretmelerini istiyordum. Öyle kibar insanlar ki, bana bu yüzden hiç kaba davranmadılar, yazdılar, tarif ettiler, tavsiyelerde bulundular. Nasıl yapılacağını öğrettiler, birlikte güldük ağlanacak halime. Azimliydim, yaptığım işi seviyordum, onların istediğini fazlasıyla yapmaya çalıştım, kendimden verdim, hiç cimrilik yapmadım. Hep güldüm, gülümsedim.
Hep güldüm, gülümsedim dedim. Kendimle dalga geçtim. Sorduklarında onlarla her şeyi içtenlikle paylaştım. Türkiye’den aldığım dostlarımın acı haberlerine birlikte ağladık, mutlulukları birlikte kutladık. Yalnız çalıştım, beş yıl her gün sabah 5 ‘te kalkıp işe gitmek, kendim yiyecekmiş gibi pişirip servis etmek ve hep vermek… Bazen bana patron olduğumu söylediklerinde; “yanılıyorsunuz burada emirleri siz veriyorsunuz ben yapıyorum, kim patron” diyordum. “Ödediğiniz para mutfak alışverişimiz için katkı payınız. Ben sizin için çalışıyorum” derim.
•Gülümsemenin ne kadar önemli olduğunu uzmanlar sık sık söylerler. Gülümseyen bir insan, karşısındaki mutsuzsa bile kendini iyi hissettirir. Senin ne kadar dost canlısı biri olduğunu biliyorum. İngilizlerin soğuk olduğu ve Türkleri sevmedikleri söylenir. Yaşadığın yerdeki İngilizlerin tavır ve tutumları elbette tüm ülkeyi yansıtamaz ama bu konu da ne söylemek istersin?
Yaşadığımız dünyanın gerçeği şu ki, kimse kimseyi sevmez.
Örneğin bir anne kendi çocuğunu sever yalnızca, diğer çocukları da bilir, öncelikler hep kendi çocuğunadır.
Biz bunu böyle öğreniyor ve böyle uyguluyoruz. Bence sevgi çok özel insanların kalbinde yer alacak kadar nadir bir duygu. Sadece saygı ve iyi ilişkiler dersek daha doğru bir tanımlama olur.
İngiltere'de; başkalarını benimsemek, onlarla birlikte ayni haklarla yasamak, devletin herkesi birey olarak kabul etmesi ve yasam kalitesinin ayni derecede olması için var olması ayrımcılığı hissetmenizi engelliyor. Bireysel ilişkiler bence toplumsal yaklaşımları belirliyor. Bu nedenle de ben olumsuz bir şey yaşamadım, hissetmedim. İnsanlar birbirinin kurdudur. Buna örnek olabilecek bir olay geçti başımdan. Ağustos 2013'te bir Cumartesi sabahı işe gittim, kapıyı açtım içerisinin biraz dağıtılmış olduğunu gördüm. Kasadan para alınmıştı.
Polisi aradım. 4 dakika sonra geldiler. Etrafa baktılar, güvenlik kamerası bulundurmadığımdan ( kişisel olarak gözetlemeye ve röntgenciliğe karşı olduğum için) Rapor tutup gittiler. Aradan iki saat geçti, iş yerimin tam karşısında ki evde yasayan İngiliz bir bey geldi: "Günaydın bayan, burada hırsızlık olduğunu polisin bıraktığı yazı ile öğrendim. Çok çok üzgünüm.
İyi insanların hayatlarını korumak ve kolaylaştırmamız gerekiyor. Sizin için üzüntümü bildirmek istedim" dedi.
Şimdi, bu insan 4 yıl içinde bir kez bile iş yerime gelmemiş, sokakta dahi selamlaşmamışken, nasıl oluyor da bu duygulara sahip olabiliyor?
İnsanları sadece insan olarak kabul etmeyi başardığımız gün kendi insanlığımızın zaferini ilan etmiş olacağız.
Burada öğrendiklerim: Hiç bir insan soğuk değildir, bilimsel olarak hepimizin normal bir durumda vücut ısısı aynıdır. İngilizlerden öğrendiğimiz bir deyim vardır. "Karşındaki kişi ile arandaki mesafe en az kol boyu kadar olmalı." Gerçekten bu mesafeyi korumak karşındakini daha iyi anlamana ve onun yaşamına saygı göstermene sebep oluyor. Bu nedenle; batılı işçi sınıfı ve burjuva ahlakı yalan söylemez. Sana iltifat etmez gerçeği söylerler. Kadınlara karşı çok daha kibar, teşvik edici ve takdir edicidirler. Çalışan kadını çok çok desteklerler. Samimi ve açık olursan karşılığını fazlasıyla alırsın. Mazeret bulmaya çalışmazlar, paraları eksikse doğrudan söylerler. Kimsenin konuşmasına kulak misafiri olmazlar. (Bu deyim herhalde üçüncü sınıf dünyaya aittir.) Kimseye akıl vermezler, racon kesmezler, bilmediklerini rahatlıkla söylerler. Kendilerini; kendi işleri dışında bir şey bilmek, yarış etmek ve o konuda tartışmak durumunda hissetmezler. Dükkanda herkesin okuması için alınan gazetenin sayfası açık ise diğer sayfayı çevirmek için izin isteyecek kadar düşünceli ve kibardırlar. Batılı bir ailenin çocuğu geldiğinde istediğini doğrudan söyler. İki yaşındaki çocuk bile "lütfen ve teşekkür ederim " kelimelerinin her zaman kullanılması gerektiğini bilir. Bunların dışındaki toplumun çocukları ya ağlarlar istediklerini elde etmek için ya da anne babasının eteğini çekiştirirler. Asla doğrudan söylemezler.
Hangi çocuk yönetecek dünyayı, hangi çocuk mutlu bir hayat yaşayacak? Tahmin etmek zor değil…
Senin ne kadar yurtsever olduğunu hatta ülkenin gündemini bizden daha iyi takip ettiğini biliyorum. Ancak İngiltere’de hatta dünyada yaşama bakış açın nedir?
İçinde bulunduğum toplumun beni kabul ve desteği ile İngilizcemi geliştirdim, kendi işimi sürdürüyorum. Ekonomik bağımsızlığımı sağladım. Düşünsel gelişimimde çok yol aldım, batılı değerleri anlamaya başladım, kendimi tanıdım. Yapabileceklerimin sınırı olmadığını gördüm, insanlaşmam için bu sürece çok ihtiyacım olduğunu öğrendim.
Bana temel olarak bu cesareti; çokça okuduğum kitaplar, karşılaşmaya çalıştığım başarılı kişiler ve Amway Türkiye ve Network 21 de tanıştığım kişiler verdi. Basta Jim Dornan (Mekanı cennet ve toprağı bol olsun) olmak üzere emeği geçen herkese minnettarım.
Dünyaya bakışım:
1. çocuklar kimsenin malı değildir, dünyanın ve insanlığın geleceğidir. Çocuklar siyah, beyaz, sarı, kızıl değildir çocuklar sadece çocuktur. Çocuklar herhangi bir dine, ırka, ülkeye göre ayrımlanamaz çocuklar hepimizin çocuğudur. Ego sahibi olmamak için çocuk sahibi olmadım. Bana ait bir şey istemem, elimden geldiğince eğitimdeki çocuklara Ç.Y.D.D (Çağdaş Yaşam Destekleme Derneği) aracılığıyla destek veriyorum.
2. Bu dünya üzerinde bir karıncadan, bir kum tanesinden, bir sinekten, bir ağaçtan vs. daha fazla bir hakka sahip değilim. Her birinin değeri neyse benim de odur, yere basarken de bakarım. Örümceği dahi öldüremem, can alan değil değer katan olabilirim ancak. insan sadece doğanın bir parçasıdır; sahibi, yöneticisi, hakimi olamaz.
3.Kendilerine hoşgörü gösterilmesini isteyenlere bu tavizi vermem, önce hoşgörüyü veren tarafta olmasını isterim. Bu zamanla diğerleri üstünde üstünlük kurmaya ve ötekileştirmeye neden oluyor. Türkiye'de yaşanan siyasal durum bunun en net göstergesidir.
4. Birinin kalbi kırılacak diye doğru olanı söylemekten çekinmem. İlkokulda öğrendim YALAN; her kötülüğün başıdır.
5. Göremeyenler için göz, çalışamayanlar için işçi, yeteneksizler için teşvikçi, imkansızlar için imkan veren olmaya çalışırım, bu nedenle de çok çalışırım.
Bu güzel söyleşi ve verdiğin mesajlar için çok teşekkür ederim.
